ຫນຶ່ງ

ຫວ່າງມໍ່ໆມານີ້, ເຈົ້າຂອງສັດລ້ຽງມັກຈະມາສອບຖາມວ່າຜູ້ເຖົ້າແມວ ແລະ ໝາຍັງຕ້ອງໄດ້ສັກຢາກັນພະຍາດໃຫ້ທັນເວລາໃນແຕ່ລະປີບໍ? ວັນ​ທີ 3 ມັງກອນ​ນີ້, ຂ້າພະ​ເຈົ້າ​ຫາ​ກໍ່​ໄດ້​ຮັບ​ການ​ປຶກສາ​ຫາລື​ກັບ​ເຈົ້າ​ຂອງ​ໝາ​ໃຫຍ່​ອາຍຸ 6 ປີ. ລາວໄດ້ຖືກເລື່ອນເວລາປະມານ 10 ເດືອນເນື່ອງຈາກການລະບາດຂອງພະຍາດແລະບໍ່ໄດ້ຮັບການສັກຢາປ້ອງກັນອີກ. ລາວໄດ້ໄປໂຮງໝໍເພື່ອປິ່ນປົວບາດແຜເມື່ອ 20 ມື້ກ່ອນ, ແຕ່ຕໍ່ມາກໍຕິດເຊື້ອ. ລາວພຽງແຕ່ຖືກກວດຫາໂຣກໂຣກໂຣກໂຣກໂຣກໂຣກໂຣກ neurological distemper ແລະຊີວິດຂອງລາວຢູ່ໃນເສັ້ນ. ຕອນນີ້ເຈົ້າຂອງສັດລ້ຽງກຳລັງເຮັດທຸກຢ່າງທີ່ເປັນໄປໄດ້ເພື່ອຟື້ນຟູສຸຂະພາບຂອງລາວຜ່ານການປິ່ນປົວ. ໃນຕອນ ທຳ ອິດ, ບໍ່ມີໃຜຄາດຫວັງວ່າມັນຈະເປັນພະຍາດ canine distemper, ສົງໃສວ່າມັນເປັນອາການຊັກ hypoglycemic, ຜູ້ທີ່ສາມາດຈິນຕະນາການໄດ້.

ກ່ອນອື່ນ ໝົດ, ມັນຕ້ອງໄດ້ຮັບການຊີ້ແຈງວ່າອົງການຈັດຕັ້ງຢາສັດທີ່ຖືກຕ້ອງຕາມກົດ ໝາຍ ໃນປະຈຸບັນເຊື່ອວ່າ "ການສັກຢາວັກຊີນສັດລ້ຽງຄວນໄດ້ຮັບການປະຕິບັດຢ່າງສົມເຫດສົມຜົນແລະທັນເວລາເພື່ອຫຼີກເວັ້ນການສັກຢາວັກຊີນຫຼາຍເກີນໄປ". ຂ້າ​ພະ​ເຈົ້າ​ຄິດ​ວ່າ​ບັນ​ຫາ​ວ່າ​ສັດ​ລ້ຽງ​ຜູ້​ສູງ​ອາ​ຍຸ​ທີ່​ຈະ​ຕ້ອງ​ໄດ້​ຮັບ​ການ​ສັກ​ຢາ​ວັກ​ຊີ​ນ​ທັນ​ເວ​ລາ​ແມ່ນ​ແນ່​ນອນ​ບໍ່​ແມ່ນ​ບາງ​ສິ່ງ​ທີ່​ເຈົ້າ​ຂອງ​ສັດ​ລ້ຽງ​ພາຍ​ໃນ​ປະ​ເທດ​ຈີນ​ກັງ​ວົນ​ກ່ຽວ​ກັບ​ຫຼື​ສົນ​ທະ​ນາ​. ມັນມາຈາກຄວາມຢ້ານກົວແລະຄວາມກັງວົນຂອງການສັກຢາປ້ອງກັນຂອງມະນຸດໃນເອີຣົບແລະອາເມລິກາ, ແລະຕໍ່ມາໄດ້ພັດທະນາເປັນສັດລ້ຽງ. ໃນອຸດສາຫະກໍາສັດຕະວະແພດເອີຣົບແລະອາເມລິກາ, ມີຊື່ທີ່ເປັນເຈົ້າຂອງສໍາລັບການນີ້, "ການລັງເລວັກຊີນ".

ດ້ວຍການພັດທະນາຂອງອິນເຕີເນັດ, ທຸກຄົນສາມາດເວົ້າອອນໄລນ໌ໄດ້ຢ່າງເສລີ, ສົ່ງຜົນໃຫ້ຈຸດຄວາມຮູ້ທີ່ບໍ່ຊັດເຈນເປັນຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍຖືກຂະຫຍາຍອອກຢ່າງບໍ່ມີຂອບເຂດ. ກ່ຽວກັບບັນຫາວັກຊີນ, ຫຼັງຈາກສາມປີຂອງ COVID-19, ທຸກຄົນຮູ້ຢ່າງຊັດເຈນວ່າຄຸນນະພາບຂອງຊາວເອີຣົບແລະອາເມລິກາແມ່ນຕໍ່າປານໃດ, ວ່າມັນເປັນອັນຕະລາຍແທ້ຫຼືບໍ່, ເວົ້າສັ້ນໆ, ຄວາມບໍ່ໄວ້ວາງໃຈແມ່ນຝັງເລິກຢູ່ໃນໃຈຂອງຫຼາຍຄົນ. ດັ່ງນັ້ນ ອົງການອະນາໄມໂລກ ຈະຈັດລາຍການ “ການລັງເລວັກຊີນ” ເປັນໄພຂົ່ມຂູ່ອັນດັບ 1 ຂອງໂລກໃນປີ 2019. ຕໍ່ມາ, ສະມາຄົມສັດຕະວະແພດໂລກ ໄດ້ລະບຸຫົວຂໍ້ຂອງສັດລ້ຽງສາກົນ 2019. ວັນຄວາມຮູ້ ແລະສັດຕະວະແພດເປັນ “ຄຸນຄ່າຂອງການສັກຢາ”.

ເບິ່ງແບບນີ້ແລ້ວ ເຊື່ອວ່າທຸກຄົນຄົງຢາກຮູ້ວ່າມັນຈຳເປັນແທ້ໆທີ່ຈະສັກວັກຊີນໃຫ້ທັນເວລາ, ເຖິງແມ່ນວ່າສັດລ້ຽງຈະໃຫຍ່ຂຶ້ນແລ້ວ, ຫຼືວ່າຈະມີພູມຕ້ານທານຕໍ່ເນື່ອງຫຼັງຈາກສັກວັກຊີນສອງສາມເທື່ອ?

ສອງ

ເນື່ອງຈາກວ່າບໍ່ມີນະໂຍບາຍ, ກົດລະບຽບ, ຫຼືການຄົ້ນຄວ້າທີ່ກ່ຽວຂ້ອງໃນປະເທດຈີນ, ຂໍ້ມູນອ້າງອີງທັງຫມົດຂອງຂ້ອຍມາຈາກສອງອົງການຈັດຕັ້ງສັດຕະວະແພດທີ່ມີອາຍຸຫຼາຍກວ່າ 150 ປີ, ສະມາຄົມສັດຕະວະແພດອາເມລິກາ AVMA ແລະສະມາຄົມສັດຕະວະແພດສາກົນ WVA. ອົງການຢາສັດປະຈຳທົ່ວໂລກແນະນຳໃຫ້ສັດລ້ຽງໄດ້ຮັບວັກຊີນປົກກະຕິຕາມເວລາ ແລະ ໃນປະລິມານທີ່ພຽງພໍ.

ອີງຕາມກົດໝາຍຂອງລັດຕ່າງໆໃນສະຫະລັດ, ເຈົ້າຂອງສັດລ້ຽງຕ້ອງໄດ້ຮັບວັກຊີນປ້ອງກັນພະຍາດ rabies ສໍາລັບສັດລ້ຽງຂອງເຂົາເຈົ້າຕາມເວລາ, ແຕ່ບໍ່ໄດ້ຖືກບັງຄັບໃຫ້ໄດ້ຮັບວັກຊີນອື່ນໆ (ເຊັ່ນ: ວັກຊີນ quadruple ຫຼື quadruple). ໃນທີ່ນີ້, ພວກເຮົາຈໍາເປັນຕ້ອງຊີ້ແຈງວ່າສະຫະລັດໄດ້ປະກາດການກໍາຈັດເຊື້ອໄວຣັສ rabies ສັດລ້ຽງທັງຫມົດ, ດັ່ງນັ້ນຈຸດປະສົງຂອງການໄດ້ຮັບວັກຊີນ rabies ແມ່ນພຽງແຕ່ເພື່ອຫຼຸດຜ່ອນຄວາມເປັນໄປໄດ້ຂອງສະຖານະການ.

ສະມາຄົມສັດຕະວະແພດສັດນ້ອຍໂລກໄດ້ເປີດເຜີຍ "ຂໍ້ແນະນໍາຂອງໂລກສໍາລັບການສັກຢາວັກຊີນຫມາແລະແມວ" ໃນເດືອນມັງກອນ 2016, ເຊິ່ງລະບຸວັກຊີນຫຼັກສໍາລັບຫມາລວມທັງ "Canine Distemper Virus Vaccine, Canine Adenovirus Vaccine, ແລະ Parvovirus variant Vaccine ປະເພດ 2", ແລະຫຼັກ. ວັກຊີນສໍາລັບແມວລວມທັງ “Cat Parvovirus Vaccine, Cat Calicivirus ວັກຊີນ, ແລະວັກຊີນ Herpesvirus Cat”. ຫຼັງຈາກນັ້ນ, ສະມາຄົມໂຮງຫມໍສັດອາເມລິກາໄດ້ປັບປຸງເນື້ອໃນຂອງຕົນສອງຄັ້ງໃນປີ 2017/2018, ໃນສະບັບຫລ້າສຸດ 2022, ມັນໄດ້ຖືກລະບຸໄວ້ວ່າ "ຫມາທັງຫມົດຄວນໄດ້ຮັບວັກຊີນຫຼັກຕໍ່ໄປນີ້ເວັ້ນເສຍແຕ່ວ່າພວກເຂົາບໍ່ສາມາດຮັບພວກມັນໄດ້ເນື່ອງຈາກການເຈັບປ່ວຍ, ເຊັ່ນ canine. distemper/adenovirus/parvovirus/parainfluenza/ rabies”. ແລະມັນໄດ້ຖືກກ່າວເຖິງໂດຍສະເພາະໃນຄໍາແນະນໍາວ່າກົດລະບຽບທີ່ດີທີ່ສຸດໃນເວລາທີ່ວັກຊີນອາດຈະຫມົດອາຍຸຫຼືບໍ່ຮູ້ແມ່ນ 'ຖ້າສົງໃສ, ກະລຸນາສັກຢາ '. ຈາກນີ້, ມັນສາມາດເຫັນໄດ້ວ່າຄວາມສໍາຄັນຂອງການສັກຢາປ້ອງກັນສັດລ້ຽງໃນແງ່ຂອງຜົນກະທົບທາງບວກແມ່ນສູງກວ່າຄວາມສົງໃສໃນອິນເຕີເນັດ.

ໃນປີ 2020, ວາລະສານຂອງສະມາຄົມສັດຕະວະແພດອາເມລິກາໄດ້ແນະນໍາ ແລະ ຝຶກອົບຮົມນັກສັດຕະວະແພດທັງໝົດໂດຍສະເພາະ, ໂດຍເນັ້ນໃສ່ “ວິທີການທີ່ຜູ້ຊ່ຽວຊານສັດຕະວະແພດປະເຊີນກັບສິ່ງທ້າທາຍຂອງການສັກຢາ”. ບົດຄວາມສ່ວນໃຫຍ່ໄດ້ໃຫ້ແນວຄວາມຄິດ ແລະວິທີການສົນທະນາບາງຢ່າງເພື່ອອະທິບາຍ ແລະສົ່ງເສີມໃຫ້ລູກຄ້າທີ່ໝັ້ນໃຈວ່າວັກຊີນສ້າງຄວາມສ່ຽງຕໍ່ສັດລ້ຽງຂອງເຂົາເຈົ້າ. ທັງເຈົ້າຂອງສັດລ້ຽງ ແລະທ່ານໝໍສັດລ້ຽງ ລ້ວນແຕ່ມີເປົ້າໝາຍເພື່ອສຸຂະພາບຂອງສັດລ້ຽງ, ແຕ່ເຈົ້າຂອງສັດລ້ຽງມີຄວາມເປັນຫ່ວງຫຼາຍກ່ຽວກັບພະຍາດທີ່ບໍ່ຮູ້ຈັກ ແລະອາດເປັນໄປໄດ້, ໃນຂະນະທີ່ທ່ານໝໍມີຄວາມເປັນຫ່ວງຫຼາຍກ່ຽວກັບພະຍາດຕິດຕໍ່ທີ່ສາມາດປະເຊີນໄດ້ໂດຍກົງໄດ້ທຸກເວລາ.

ສາມ

ຂ້າພະເຈົ້າໄດ້ປຶກສາຫາລືກ່ຽວກັບບັນຫາຂອງຢາວັກຊີນກັບເຈົ້າຂອງສັດລ້ຽງຈໍານວນຫຼາຍທັງພາຍໃນແລະຕ່າງປະເທດ, ແລະຂ້າພະເຈົ້າໄດ້ພົບເຫັນສິ່ງທີ່ຫນ້າສົນໃຈຫຼາຍ. ຄວາມກັງວົນທີ່ໃຫຍ່ທີ່ສຸດສໍາລັບເຈົ້າຂອງສັດລ້ຽງໃນເອີຣົບແລະອາເມລິກາແມ່ນວ່າການສັກຢາປ້ອງກັນສັດລ້ຽງຂອງພວກເຂົາສາມາດນໍາໄປສູ່ "ການຊຶມເສົ້າ", ໃນຂະນະທີ່ຢູ່ໃນປະເທດຈີນ, ເຈົ້າຂອງສັດລ້ຽງມີຄວາມກັງວົນວ່າການສັກຢາປ້ອງກັນສັດລ້ຽງຂອງພວກເຂົາສາມາດນໍາໄປສູ່ "ມະເຮັງ". ຄວາມກັງວົນເຫຼົ່ານີ້ມາຈາກເວັບໄຊທ໌ທີ່ອ້າງວ່າເປັນທໍາມະຊາດຫຼືສຸຂະພາບ, ເຕືອນກ່ຽວກັບອັນຕະລາຍຂອງການສັກຢາວັກຊີນຫຼາຍກວ່າແມວແລະຫມາ. ຢ່າງໃດກໍຕາມ, ຫຼັງຈາກເວລາຫຼາຍປີຂອງການຕິດຕາມແຫຼ່ງຄໍາເຫັນ, ບໍ່ມີເວັບໄຊທ໌ໃດໄດ້ກໍານົດຄວາມຫມາຍຂອງການສັກຢາປ້ອງກັນຫຼາຍກວ່າ, ການສັກຢາຫນຶ່ງປີ? ໄດ້ຮັບການສັກຢາສອງຄັ້ງຕໍ່ປີ? ຫຼືທ່ານສັກຢາທຸກໆສາມປີບໍ?

ເວັບໄຊທ໌ເຫຼົ່ານີ້ຍັງເຕືອນກ່ຽວກັບອັນຕະລາຍໃນໄລຍະຍາວທີ່ເປັນໄປໄດ້ຂອງການສັກຢາປ້ອງກັນ, ໂດຍສະເພາະແມ່ນຄວາມເປັນໄປໄດ້ຂອງພະຍາດລະບົບພູມຕ້ານທານແລະມະເຮັງ. ແຕ່ມາຮອດປະຈຸບັນ, ຍັງບໍ່ທັນມີສະຖາບັນ ຫຼື ບຸກຄົນໃດສະໜອງສະຖິຕິກ່ຽວກັບອັດຕາການເກີດພະຍາດ ແລະ ມະເຮັງທີ່ກ່ຽວຂ້ອງກັບການສັກຢາກັນພະຍາດເກີນກວ່າ ໂດຍອີງໃສ່ການທົດສອບ ຫຼື ການສຳຫຼວດສະຖິຕິ, ແລະ ຍັງບໍ່ທັນມີຜູ້ໃດສະໜອງຂໍ້ມູນເພື່ອພິສູດຄວາມສຳພັນທາງສາເຫດລະຫວ່າງການສັກຢາກັນເກີນ ແລະ ພະຍາດຊຳເຮື້ອຕ່າງໆ. ຢ່າງໃດກໍ່ຕາມ, ຄວາມເສຍຫາຍຕໍ່ສັດລ້ຽງທີ່ເກີດຈາກຄໍາເຫັນເຫຼົ່ານີ້ແມ່ນເຫັນໄດ້ຊັດເຈນແລ້ວ. ອີງຕາມບົດລາຍງານສະຫວັດດີການສັດຂອງອັງກິດ, ອັດຕາສ່ວນຂອງແມວ, ຫມາແລະ rabbits ສັກຢາວັກຊີນຄັ້ງທໍາອິດໃນເວລາທີ່ພວກເຂົາຍັງອ່ອນໃນປີ 2016 ແມ່ນ 84%, ໃນຂະນະທີ່ມັນຫຼຸດລົງເຖິງ 66% ໃນປີ 2019. ຢ່າງໃດກໍ່ຕາມ, ມັນຍັງລວມເຖິງຄວາມກົດດັນຫຼາຍເກີນໄປທີ່ເກີດຈາກ ເສດຖະກິດທີ່ທຸກຍາກໃນປະເທດອັງກິດ, ເຊິ່ງເຮັດໃຫ້ເຈົ້າຂອງສັດລ້ຽງບໍ່ມີເງິນສໍາລັບການສັກຢາວັກຊີນ.

ແພດ ຫຼື ເຈົ້າຂອງສັດລ້ຽງບາງຄົນອາດຈະໄດ້ອ່ານວາລະສານສັດລ້ຽງຂອງຕ່າງປະເທດໂດຍກົງ ຫຼື ໂດຍທາງອ້ອມ, ແຕ່ບາງທີອາດຍ້ອນການອ່ານບໍ່ຄົບຖ້ວນ ຫຼື ຄວາມສາມາດດ້ານພາສາອັງກິດທີ່ຈຳກັດ, ເຂົາເຈົ້າຈຶ່ງມີຄວາມເຂົ້າໃຈຜິດບາງຢ່າງວ່າພູມຕ້ານທານຈະຖືກຜະລິດພາຍຫຼັງສັກຢາວັກຊີນສອງສາມຄັ້ງ, ແລະບໍ່ຈຳເປັນ. ເພື່ອສັກຢາກັນພະຍາດທຸກໆປີ. ຄວາມຈິງແລ້ວ, ອີງຕາມສະມາຄົມສັດຕະວະແພດອາເມລິກາ, ມັນບໍ່ຈໍາເປັນທີ່ຈະສັກຢາວັກຊີນໃຫມ່ທຸກໆປີສໍາລັບວັກຊີນສ່ວນໃຫຍ່, ແລະຄໍາສໍາຄັນນີ້ແມ່ນ 'ຫຼາຍທີ່ສຸດ'. ດັ່ງທີ່ຂ້າພະເຈົ້າໄດ້ກ່າວມາກ່ອນ ໜ້າ ນີ້, ສະມາຄົມສັດຕະວະແພດສັດນ້ອຍໂລກໄດ້ແບ່ງວັກຊີນອອກເປັນວັກຊີນຫຼັກແລະວັກຊີນທີ່ບໍ່ແມ່ນວັກຊີນຫຼັກ. ວັກຊີນຫຼັກແມ່ນແນະນໍາໃຫ້ປະຕິບັດຕາມຄວາມຕ້ອງການ, ແທນທີ່ຈະເປັນການຕັດສິນໃຈຂອງເຈົ້າຂອງສັດລ້ຽງ. ວັກຊີນສັດລ້ຽງໃນປະເທດຈີນມີໜ້ອຍຫຼາຍ, ສະນັ້ນຄົນສ່ວນໃຫຍ່ບໍ່ຮູ້ວ່າວັກຊີນທີ່ບໍ່ແມ່ນວັກຊີນຫຼັກແມ່ນຫຍັງ, ເຊັ່ນ: ພະຍາດ Leptospira, ພະຍາດ Lyme, ໄຂ້ຫວັດໝູ, ແລະອື່ນໆ.

ວັກຊີນເຫຼົ່ານີ້ທັງໝົດມີໄລຍະເວລາຂອງພູມຄຸ້ມກັນ, ແຕ່ແມວ ແລະ ໝາແຕ່ລະໂຕມີລັດຖະທຳມະນູນທາງກາຍຍະພາບທີ່ແຕກຕ່າງກັນ ແລະສ້າງໄລຍະເວລາທີ່ມີຜົນກະທົບທີ່ແຕກຕ່າງກັນ. ຖ້າໝາສອງໂຕໃນຄອບຄົວຂອງເຈົ້າໄດ້ຮັບວັກຊີນໃນມື້ດຽວກັນ, ໂຕໜຶ່ງອາດບໍ່ມີພູມຕ້ານທານຫຼັງຈາກ 13 ເດືອນ, ແລະອີກໂຕໜຶ່ງອາດມີພູມຕ້ານທານທີ່ມີປະສິດຕິຜົນພາຍຫຼັງ 3 ປີ, ເຊິ່ງເປັນຄວາມແຕກຕ່າງຂອງແຕ່ລະບຸກຄົນ. ວັກຊີນສາມາດຮັບປະກັນວ່າບໍ່ວ່າບຸກຄົນໃດຈະຖືກສັກຢາຢ່າງຖືກຕ້ອງ, ພວກເຂົາສາມາດຮັກສາພູມຕ້ານທານໄດ້ຢ່າງຫນ້ອຍ 12 ເດືອນ. ຫຼັງຈາກ 12 ເດືອນ, ອາດມີພູມຕ້ານທານບໍ່ພຽງພໍຫຼືແມ້ກະທັ້ງຫາຍໄປໄດ້ທຸກເວລາ. ນີ້ຫມາຍຄວາມວ່າຖ້າທ່ານຕ້ອງການໃຫ້ແມວແລະຫມາຂອງທ່ານມີພູມຕ້ານທານໄດ້ທຸກເວລາແລະບໍ່ຕ້ອງການການສັກຢາ booster ເພື່ອສືບຕໍ່ພູມຕ້ານທານພາຍໃນ 12 ເດືອນ, ທ່ານຈໍາເປັນຕ້ອງກວດເບິ່ງການມີພູມຕ້ານທານເລື້ອຍໆ, ເຊັ່ນ: ການທົດສອບພູມຕ້ານທານປະຈໍາອາທິດຫຼືປະຈໍາເດືອນ. ພູມຕ້ານທານອາດຈະບໍ່ຫຼຸດລົງເທື່ອລະກ້າວແຕ່ອາດຈະຫຼຸດລົງເປັນຫນ້າຜາ. ມັນເປັນໄປໄດ້ຫຼາຍທີ່ພູມຕ້ານທານໄດ້ບັນລຸມາດຕະຖານຫນຶ່ງເດືອນກ່ອນຫນ້ານີ້, ແຕ່ຈະບໍ່ພຽງພໍຫນຶ່ງເດືອນຕໍ່ມາ. ໃນບົດຄວາມສອງສາມມື້ກ່ອນຫນ້ານີ້, ພວກເຮົາໄດ້ເວົ້າໂດຍສະເພາະກ່ຽວກັບວິທີຫມາສອງໂຕທີ່ລ້ຽງຢູ່ເຮືອນໄດ້ຕິດເຊື້ອ rabies. ສໍາລັບສັດລ້ຽງທີ່ບໍ່ມີການປ້ອງກັນພູມຕ້ານທານຂອງຢາວັກຊີນ, ນີ້ແມ່ນອັນຕະລາຍຫຼາຍກວ່າເກົ່າ.

ພວກເຮົາເນັ້ນຫນັກໂດຍສະເພາະວ່າວັກຊີນຫຼັກທັງຫມົດບໍ່ໄດ້ອ້າງວ່າມີພູມຕ້ານທານໃນໄລຍະຍາວຫຼັງຈາກສັກຢາສອງສາມຄັ້ງ, ແລະບໍ່ຈໍາເປັນຕ້ອງມີການສັກຢາປ້ອງກັນຕື່ມອີກ. ນອກຈາກນີ້ຍັງບໍ່ມີສະຖິຕິ, ເຈ້ຍ, ຫຼືຫຼັກຖານການທົດລອງເພື່ອພິສູດວ່າການສັກຢາປ້ອງກັນທີ່ທັນເວລາແລະພຽງພໍສາມາດນໍາໄປສູ່ການເປັນມະເຮັງຫຼືຊຶມເສົ້າ. ເມື່ອປຽບທຽບກັບບັນຫາທີ່ເປັນໄປໄດ້ທີ່ເກີດຈາກການສັກຢາວັກຊີນ, ນິໄສການດໍາລົງຊີວິດທີ່ບໍ່ດີແລະນິໄສການໃຫ້ອາຫານທີ່ບໍ່ມີວິທະຍາສາດສາມາດນໍາເອົາພະຍາດທີ່ຮ້າຍແຮງກວ່າມາສູ່ສັດລ້ຽງ.